Η στενομυαλιά, ο σκοταδισμός και οι τραγωδίες του φονταμενταλισμού και της μισαλλοδοξίας δεν έχουν τέλος και ξετρυπώνουν σαν το φίδι από το αυγό του. Τα μνημεία είναι φορείς πολιτισμού ως πανανθρώπινα πολιτιστικά αγαθά, μέσα αλληλεγγύης διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών μεταξύ των λαών. Όμως οι πολιτικές σκοπιμότητες τα μετατρέπουν σε μήλο της έριδος μεταξύ κυβερνήσεων και σε εργαλεία κομματιών επιδιώξεων.
Μια τέτοια άθλια παράσταση παρακολουθήσαμε από τον Ερντογάν, που προσπαθεί να γκρεμίσει οποιαδήποτε «εκκοσμίκευση» της Τουρκίας, σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, για να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους του. Από το 2020, με την κάλυψη του Ανώτατου Δικαστηρίου της Τουρκίας, ανατράπηκε η απόφαση μετατροπής σε μουσείων της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας, μνημείων ενταγμένων στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO (https://www.unesco.org/en), και άνοιξε το δρόμο για να μετατραπούν εκ νέου σε ισλαμικά τεμένη. Η όποια προσπάθεια να μην εκτελεστεί η απόφαση έπεσε στο κενό, αφού πριν λίγες ημέρες εγκαινιάστηκε, και μάλιστα διαδικτυακά από τον ίδιο τον Σουλτάνο Ερντογάν, η μετατροπή και της Μονής της Χώρας σε ισλαμικό τέμενος. Είχε προηγηθεί η Αγία Σοφία, που η λειτουργία της ως τζαμί έχει αποδείξει τους κινδύνους που εγκυμονεί αυτό για την προστασία του μοναδικού μνημείου!
Το Καθολικό της Μονής της Χώρας χτίστηκε προς το τέλος του 11ου αι. από την πεθερά του αυτοκράτορα Αλεξίου Α’ Κομνηνού, Μαρία Δούκαινα, στη θέση παλαιότερου κτίσματος. Στις αρχές του 14ου αιώνα κοσμήθηκε με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης από τον Θεόδωρο Μετοχίτη, ανώτατο αξιωματούχο της βυζαντινής αυτοκρατορίας και πρόδρομο της ουμανιστικής αναγένηησης του 15ου αι. Τόσο τα ψηφιδωτά όσο και οι τοιχογραφίες -που δεν θα μπορούν πια να δουν οι επισκέπτες του μνημείου- συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πιο σημαντικά και καλοδιατηρημένα σύνολα της βυζαντινής τέχνης.
Περίπου το 1500, το Καθολικό της μονής μετατράπηκε σε τζαμί που έγινε γνωστό ως Kariye Camii. Λόγω της απαγόρευσης του Ισλάμ για την εικονογράφηση του προσώπου σε τεμένη, καλύφθηκε ο αριστουργηματικός διάκοσμος με επιχρίσματα έως το 1945, όταν το υπουργικό συμβούλιο της Τουρκίας αποφάσισε να ανοίξει ο χώρος ως μουσείο. Η υποδειγματική, για τα δεδομένα της εποχής, συντήρηση και αποκάλυψη του διακόσμου διενεργήθηκε από το Βυζαντινό Ινστιτούτο της Αμερικής και το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks. Το μνημείο άνοιξε τις θύρες του το 1958 ως μουσείο.
Ωστόσο το 2020 το Συμβούλιο της Επικρατείας (Danistay) της Τουρκίας ακύρωσε την απόφαση του 1945, αποφασίζοντας την μετατροπή τόσο της Αγίας Σοφίας (Aya Sofya Müzezesi) όσο και του Μουσείου Καριγέ (Kariye Müzezesi) εκ νέου σε ισλαμικά τεμένη. Για την Αγία Σοφία η απόφαση υλοποιήθηκε το 2020, με εμφανείς πλέον συνέπειες στην κατάσταση διατήρησης του μνημείου, καθώς έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου οι φωτογραφίες από τις φθορές.
Σε ό,τι αφορά στο Μουσείο Καριγέ, ήδη εδώ και λίγες μέρες κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο φωτογραφίες που δείχνουν τα μνημειώδη ψηφιδωτά σκεπασμένα με υφασμάτινα πάνελς και το μαρμάρινο δάπεδο με μοκέτα, για την υποδοχή των πιστών.
Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε γιατί μνημεία της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως είναι η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας οφείλουν να είναι εξίσου ανοιχτά για όλους τους ανθρώπους, και να προωθούν ενεργά την επικοινωνία μεταξύ των πολιτισμών. Η απόφαση της εκ νέου μετατροπής τους σε τεμένη, σε μία εποχή που η αναγκαιότητα για πολυπολιτισμική επαφή και παγκόσμια ειρήνη έχει καταστεί πασιφανής παγκοσμίως, μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως κατάφωρα οπισθοδρομική, ενώ εκφράζει την σαφή πρόθεση να υψωθούν τοίχοι εκεί που παλαιότερα είχαν στρωθεί γέφυρες.
Θα αναμέναμε από την UNESCO να εκφραστεί ανοιχτά και να καταδικάσει την μετατροπή αυτή. Όμως, τα τελευταία χρόνια διεθνείς οργανισμοί, όπως η UNESCO, είναι ανίκανοι για να σταματήσουν τη βαρβαρότητα που θέτουν σε κίνδυνο τα μνημεία και τους ανθρώπους. Άλλωστε και για την Αγία Σοφία, η UNESCO κατέληξε σε κάποιες «συστάσεις» προς την Τουρκία, χωρίς όμως να θίγει το ίδιο το θέμα της αλλαγής χρήσης.
Έτσι φτάσαμε να παρακολουθούμε σε απευθείας σύνδεση τα καραγκιοζιλίκια σε εμβληματικά μνημεία με πλερέζες και παραπέτα, που προκαλούν το αίσθημα κάθε σώφρονα ανθρώπου.
Ούτε βέβαια αναμένουμε κάτι από την ελληνική κυβέρνηση και το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού. Πριν τις εκλογές, η κυβέρνηση προέτασε τον «κίνδυνο των Τούρκων», προάγοντας την μισαλλοδοξία στη χώρα και η Υπουργός Πολιτισμού ξεσπάθωνε για την Αγία Σοφία, στέλνοντας επιστολές στην UNESCO! Τώρα που το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ αποφάσισαν άλλους σχεδιασμούς για το Αιγαίο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ετοιμάζεται χαρωπός να επισκεφτεί τον Ερντογάν και η Υπουργός Πολιτισμού δεν βγάζει καν επίσημη ανακοίνωση για τη Μονή της Χώρας. Άλλωστε τώρα η πίεση στην UNESCO είναι μόνο για να μην μιλήσει για τα εγκλήματα που διαπράττει το ΥΠΠΟ στα εδώ μνημεία, όπως στο σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης ή στην Ακρόπολη! Μεταξύ κατεργαρέων, δηλαδή…
Το θέμα των μνημείων δεν είναι ούτε ζήτημα «έθνους» ούτε «χριστιανοσύνης», είναι θέμα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς μακριά από εθνικισμούς και πατριδοκαπηλίες. Τα πολιτιστικά μνημεία μας θυμίζουν τις καμπές στην ιστορία, την άνοδο και την πτώση, τα δεινά του εθνικισμού και του πολέμου. Οι ίδιοι οι πολίτες και οι λαοί πρέπει να τα υπερασπιστούμε απέναντι σε κάθε προσπάθεια καπηλείας τους.
Ενωτική Αγωνιστική Κίνηση στο ΥΠ.ΠΟ. 